Silencio

Laatst keek ik de film Mulholland Drive voor de tweede keer, de film werd op tv uitgezonden. Voorwaar geen gemakkelijke kost, maar als Lynch-fan weet je waar je aan begint. De film bevat een aantal huiveringwekkende scènes. Eén ervan vind ik erg griezelig, daar het over een droom gaat die erg veel lijkt op nachtmerries die ik ook wel eens heb. De scène begint in een diner, Winkie's genaamd, alwaar ene Dan met zijn collega (of vriend?) Herb gaat ontbijten. Het blijkt dat Dan nachtmerries heeft gehad die zich in deze setting afspeelden. Terwijl hij de droom aan Herb uit de doeken doet zie je hem steeds banger worden. Reden voor deze angst is de aanwezigheid van een zonderlinge figuur achter het etablissement. "He's the one that's doing it," zegt Dan, terwijl zweetdruppels zich op zijn voorhoofd beginnen af te tekenen. Hij hoopt deze persoon nooit buiten zijn dromen tegen te komen. De climax wordt bereikt wanneer Herb Dan aanmoedigt een kijkje achter Winkie's te gaan nemen. De daaropvolgende beelden gaan gepaard met een onheilspellend geluid. De camera laat ons door de ogen van de getormenteerde Dan kijken, die nauwelijks zijn hoofd om de hoek van een muurtje durft te steken, doodsbang voor wat hij zal aantreffen. Lynch stelt de climax doeltreffend uit, en net wanneer je de greep op je stoelleuning laat verslappen, zodat het bloed weer in je handen kan stromen, schuift er een afgrijselijk persoon het beeld in die je de stuipen op het lijf jaagt. Dat vind ik echt pure horror, dat een filmmaker een scène bedenkt die je bijna letterlijk in je droom hebt zien voorbijtrekken. De schrik is zó groot voor Dan, dat hij ter aarde stort. Herb komt hem te hulp, verbijsterd door hetgeen hij net heeft gezien. De man achter Winkie's schuift met een vloeiende beweging terug achter de muur. Einde. Deze scène en ook de teneur van Mulholland Drive in zijn geheel deed me denken aan een schilderij van James Rosenquist, Rainbow (1961). Rosenquist's werk behoort tot de Pop Art en is vaak 'glad', zonder 'handschrift' zijn schilderijen bevatten geen zichtbare verfstreken, zoals dat traditioneel gebruikelijk was; aan de touch kon je het handschrift, de eigenheid van een kunstenaar herkennen. Het reliëf dat de verf op het doek vormde maakte het schilderij persoonlijk, een uniek kunstwerk. De Pop Art haalde dat gegeven onderuit. Rosenquist was reclameschilder geweest, en had hoog boven Manhattan en Brooklyn billboards geverfd. Zijn kunst speelde met de beeldtaal zoals die in de reclame werd toegepast. Zijn doeken zijn vervreemdend, ongemakkelijk. Deze twee termen zijn ook van toepassing op Rainbow. Het werk is samengesteld uit prefab materialen en verf. Het is volgens mij niet één van Rosenquists bekendste werken; ik heb het nooit ergens anders afgedrukt gezien dan in het boek Pop Art, samensgesteld door Tilman Osterwold, uitgegeven door Taschen. Osterwold schrijft over Rainbow: De regenboog, voorheen het optimistische symbool van zuiverheid en succes, vooruitgang en vrijheid, vloeit melancholisch vanuit een gebroken raam over een buitenmuur en druipt, onder een aggressief uitziende vork, de leegte in. Hier wordt de regenboog gepresenteerd als een door chaos bedreigd symbool, van maatschappelijke en huiselijke orde. De gewrongen compositie en formele eenvoud van het werk tonen hoe de mens zelfs de brokstukken van zijn dromen opsmukt. Dit werk overlapt de motieven in de films van David Lynch. Chaos bedreigt orde, mensen raken verstrikt in hun eigen dromen, en hoe glamoureus de buitenkant soms ook lijkt, binnen schreeuwt de leegte. Rosenquists schilderij is de achterkant van Mulholland Drive, dit is wat je ziet als je je hoofd om de hoek van de muur steekt. Dit is waar die akelige figuur achter Winkie's woont. Het werk is niet oogstrelend, maar wanneer je er langer naar kijkt dringt zich een bepaalde schoonheid op; de schoonheid van het lelijke. Het werk is niet alleen wat je ziet, het is ook wat je niet ziet. Doordat er zo is ingezoomd op het raam en de muur, vraag je je af wat er verderop te zien is. Rainbow bevat een droefheid, iets melancholisch. Aan de achterkant van een vijfsterrenrestaurant met een prachtige façade zou je dit best eens aan kunnen treffen. Hier dineren de down and out folks. Mulholland Drive speelt zich af in Los Angeles, city of Angels. Het is een glamoureuze stad waar alles larger than life is, maar als je daar doorheen prikt zie je het andere gezicht van deze metropool; bende-oorlogen die worden aangewakkerd door rassenhaat in de almaar uitpuilende gevangenissen, vastgoedmagnaten die geen oog hebben voor sociaal kapitaal en hele buurten platgooien voor de zoveelste glimmende wolkenkrabber. Een burgemeester die de boel bijelkaar moet houden, maar het is hij de juiste man op de juiste plek? Het kapotte raam in Rainbow was een ongelukje; bij het vervoeren van het werk ging het stuk. Rosenquist stond erop dat het raam niet werd vervangen. Het is exemplarisch voor de benadering van beeld door de kunstenaar; toevallige tegenstellingen in de visuele elementen die hij toepaste in zijn werk. Niet alles hoeft geregisseerd.